Kerstmis in IJsland: een noordelijk Joelfeest

Hoe vier je Kerstmis aan de rand van de Arctische regio, in een seizoen dat minder dan 5 uur daglicht biedt? Dat is een goeie vraag. Het meest voor de hand liggende antwoord is om je huis te verlichten en de gezelligheid van het seizoen te omarmen! 

IJslanders leggen grote nadruk op kerstverlichting en versieren begin december al hun huizen en tuinen. De veelkleurige parade wordt meestal tot ver in het nieuwe jaar aan de gang gehouden en verheft de geest van de mensen gedurende het donkere winterseizoen.

Maar een IJslandse kerst houdt zoveel meer in dan alleen dit. Het zijn de lichten, muziek, folklore en tradities van Kerstmis in IJsland die het uniek maken. 

Kersttradities in IJsland

Veel kersttradities in IJsland zullen Amerikaanse en Europese reizigers vertrouwd voorkomen, zoals de kerstboom die in de woonkamer staat, de grote familiebijeenkomsten en het zingen van kerstliedjes.  

Maar zijn een aantal aspecten van kerstmis in IJsland die het feest zijn eigen unieke charme en flair geven. 

Kerstverlichting

Kaarsen waren vroeger de enige vorm van decoratie die voor de gemiddelde IJslander beschikbaar was. De talgkaarsen, gemaakt van gesmolten rundvlees of schapenvet, branden fel in de kersttijd.  

Deze verlichting werd over het algemeen gereserveerd voor speciale gelegenheden en riep een feestelijke sfeer op voor IJslanders, naast het feit dat het de genadeloze winter net een beetje draaglijker maakte.  

Vanaf de 19e eeuw kregen veel kinderen een kaars als kerstcadeau en daarom komt Kertasníkir (de Kaarsenbedelaar), een van de 13 ondeugende Yule Lads (Kerstjongens), waarschijnlijk op 24 december naar de stad. 

De kerstboom van Oslo in Austurvöllur, Reykjavik. Fotocredit: Visit Reykjavík/Ragnar Th.

Lofbetuigingen via de radio

Vroeger duurde het even voordat een boodschap tussen twee IJslanders zijn bestemming bereikte. De reis was lang en moeizaam, aangezien de rauwe wildernis niet meewerkte.  

Met de oprichting in 1930 van de nationale radio, RUV, kregen IJslanders een gemeenschappelijk communicatiemiddel. Al snel vond de voorlezing van kerstgroeten plaats via de ether. 

Oorspronkelijk bedoeld voor familieleden die ver van huis waren, werd het verzenden en ontvangen van een kerstgroet die via de radio werd voorgelezen al snel een culturele traditie.

Tot op de dag van vandaag wordt bijna het hele radioprogramma op 23 december in beslag genomen door kerstgroeten, en veel IJslanders luisteren naar de feestelijke uitzending. 

IJslandse kerstmuziek

Luister naar de radio in IJsland en u zult merken dat deze vanaf begin november bijna alleen nog maar kerstmuziek laat horen.  

Uiteraard hebben IJslanders hun eigen kerstliedjes, variërend van feestelijke volksliedjes die door de generaties heen zijn doorgegeven, tot Italiaanse, Britse en Amerikaanse popsongs die zijn aangepast en/of vertaald naar het IJslands. 

Traditionele volksliedjes

Volksmelodieën hebben geen last van nationale grenzen, dus veel van de kerstliedjes die door kinderen en ouders worden gezongen tijdens de kerstvakantie in IJsland zijn slechts de lokale versies van nummers die in heel Europa en daarbuiten bekend zijn.

Soms lijken de teksten die uiteindelijk op papier werden gezet, na eeuwen van mondelinge overdracht, op het resultaat van een spelletje Chinese fluisteren (het telefoonspel). 

In het traditionele kerstlied ‘Jólasveinar ganga um gólf’ kan de teksten losjes vertaald worden naar: 

‘De Kerstjongens zwerven rond de vloer
Met een gouden stok in hun hand
Hun moeder veegt de vloer
En slaat ze met een stok.’

Iedereen mag raden wat deze tekst precies betekent, maar de charme van het kerstliedje zit hem in de vrijgevochten aard en evolutie ervan. 

Moderne IJslandse kerstmuziek

In de afgelopen decennia hebben IJslandse muzikanten er de gewoonte van gemaakt om buitenlandse liedjes over te nemen en ze als IJslandse kerstmuziek te presenteren, zelfs in gevallen waarin de oorspronkelijke melodie niets te maken had met het kerstseizoen.  

Vaak komen die liedjes uit de Italiaanse muziekscene en zijn ze aangepast aan de IJslandse luisteraar.  

U kunt op Spotify een aantal van deze IJslandse kerstliedjes horen en kijken of u een van de melodieën herkent. 

Kerstmaaltijd-tradities in IJsland

Er is een verscheidenheid aan seizoensgebonden gerechten en dranken die door IJslanders in de weken voorafgaand aan Kerstmis geserveerd worden.  

Gezinnen bakken vaak verschillende soorten koekjes en consumeren de nationale favoriete kerstdrank: malt og appelsín. Dit is een mix van een lokaal geproduceerde Maltextrakt, een zoete moutdrank, en Appelsín, een frisdrank met sinaasappelsmaak.  

Deze zoete delicatessen worden gedurende de feestdagen door IJslanders geconsumeerd en gedeeld met familie en vrienden in de warmte van hun huis. 

Ook zijn er een aantal speciale samenkomsten waar velen aan deelnemen. De belangrijkste hiervan zijn het maken van de IJslandse laufabrauð en het eten van een vis genaamd skate on Þorláksmessa. 

Þorláksmessa

Op 23 december, of op de dag die bekend staat als Þorláksmessa, gaan veel IJslanders zich te buiten aan roggenvlees ter ere van de 12e-eeuwse heilige Þorlákur helgi, die na zijn dood heilig werd verklaard op die dag in 1193.  

Dit klinkt misschien als een ietwat ongewone viering, maar 23 december werd beschouwd als de laatste dag van de Advent in IJsland, een dag die het einde markeerde van een periode van vasten. Traditioneel wordt er geen vlees geconsumeerd voor het begin van Kerstmis.  

Deelnemen aan Þorláksmessa is niet voor zwakkelingen. Dit traditionele visgerecht heeft een scherpe geur die zowel de ruimte waarin het wordt bereid als het haar en de kleding van degenen die genieten van het feestmaal, doordringt. Er wordt gezegd dat de consumptie van deze geurige vis het kerstdiner nog aantrekkelijker maakt. Ongeacht de geur, de traditie wordt voortgezet. 

Laufabrauð

Een andere unieke IJslandse kersttraditie is het maken en eten van het dunne en knapperige brood dat bekend staat als laufabrauð (dat vertaald kan worden als 'bladerbrood', een naam die verwijst naar het bladachtige uiterlijk van het voedsel).  

Families komen bijeen tijdens Advent om mooie maar tijdrovende decoratieve patronen op hun laufabrauð te maken, en de creatie van deze heerlijke broodjes is een echte familieaangelegenheid. Laufabrauð is absoluut een essentieel ingrediënt geworden van het kerstdiner van vele IJslandse families.  

Bezoekers kunnen het vinden in supermarkten en bakkerijen, maar voor degenen die een poging willen doen om hun eigen laufabrauð te bakken: vergeet niet om kleine gaten te maken in het hele oppervlak met een vork alvorens met bakken te beginnen. Anders kan het brood onherkenbaar oprijzen en helemaal verloren gaan. 

Kerstavondtradities in IJsland

De tradities van 24 december, de belangrijkste kerstdag in IJsland, worden vaak zeer grondig en toegewijd gevolgd.  

Het is een kalme, vredige en privé-aangelegenheid waarbij IJslanders samenkomen met hun familie. Vaak is de planning ietwat star, en er is weinig ruimte voor zorgeloos feesten, improvisatie in het programma, of zelfs wijzigingen in het menu. 

Veel families hebben trots een versierde kerstboom in de woonkamer staan en als er kinderen in het huishouden zijn, dan is de traditie om hand in hand rond de kerstboom te dansen, klassieke kerstliedjes te zingen en te bewegen op het ritme van de liedjes. 

De nationale radio kondigt het officiële begin van Kerstmis aan wanneer de klok zes slaat op de avond van 24 december, waarna iedereen zijn geliefden een vrolijk kerstfeest wenst (of in het IJslands: Gleðileg jól).  

De familie gaat zitten voor het kerstdiner met vlees als hoofdschotel, waarbij varkensvlees en sneeuwhoen populaire keuzes zijn. In komende jaren zullen echter steeds meer mensen kiezen voor een vegetarische optie. Voor velen zijn aardappelen geroosterd in suiker ook een essentieel ingrediënt van het kerstdiner. 

Daarna gaat de familie verder met het openen van de cadeaus onder de kerstboom, en kerstkaarten van familie en vrienden worden hardop voorgelezen. Boeken zijn een populair geschenk en er bestaat een sterke traditie van het geven van boeken als cadeau voor Kerstmis als onderdeel van Jólabókaflóð.

Reykjavík tijdens kerstmis

Als bezoeker van IJsland is de viering van het licht iets voor iedereen om van te genieten. Van de feestelijke lichten die Tjörnin sieren, het meer in het centrum van de stad, tot de grote kerstkat die zich bevindt op het punt waar de straten Austurstræti en Lækjargata elkaar kruisen in het centrum van Reykjavík, er zijn zeker genoeg kerstlichten te bewonderen. 

Rijd verder over Austurstræti en op het Ingólfstorg-plein vindt u dan een tijdelijke ijsbaan en kerstmarkt. Hoewel bescheidener van omvang dan de klassieke Duitse kerstmarkten, geeft de levendigheid van het plein de stad Reykjavík een festivalgevoel. 

Met besneeuwde straatjes en gezellige cafés om in te ontsnappen, is een bezoek aan Reykjavík met kerstmis een waarlijk magische ervaring die u niet mag missen. Niet minder opwindend is Nieuwjaar, wanneer IJslanders er voor de viering van het licht nog een schepje bovenop doen, met dramatische vuurwerkshows en lokale vreugdevuren.  

IJslandse kerstfolklore

De natuurlijke omgeving en geografische ligging van het eiland hebben ook de folklore gevormd.  

De duisternis van het kerstseizoen heeft allerlei angstaanjagende wezens in het leven geroepen, waaronder een afschrikwekkende groep Kerstjongens, 13 in totaal, een monster met de naam Grýla en een verschrikkelijke kerstkat. 

De Kerstkat en Kerstjongens

Vroeger was het gebruikelijk dat iedere werker op een boerderij met kerstmis een stuk nieuwe kleding kreeg, deels als beloning voor het slopende werk in de weken voor Kerstmis, maar ook om de jólaköttur (de Kerstkat) op afstand te houden.  

Er werd beweerd dat dit mythische beest degenen zou opeten die niets nieuws te dragen hadden voor kerstavond, en daarom is er een traditie van kinderen die een kledingstuk krijgen als geschenk om hem af te weren. 

Waar komt het idee van een raar wezen als de Kerstkat vandaan? De wortels van deze folklore gaan terug tot de tijd dat IJslanders in geïsoleerde grashuizen leefden.  

In het midden van de winter, met almaar toenemende duisternis en vreemde gierende geluiden buiten, is het gemakkelijk te begrijpen hoe de Kerstkat - en zijn hele bijbehorende groepje - ontstond in de verbeelding van het IJslandse volk. 

Van de oger Grýla en haar smerige man Leppalúði, tot hun brutale kleine Kerstjongens die met deuren slaan en kaarsen stelen - hun personages komen tot leven in de duisternis. 

Het zal geen verrassing zijn dat met de komst van moderne, goed verlichte huizen van steen, al deze wezens tammer en vriendelijker zijn geworden. In plaats van te stelen en chaos aan te richten, hebben de Kerstjongens nu de gewoonte om lekkernijen achter te laten in kinderschoenen.  

Derhalve is er een traditie ontstaan waarbij kinderen nu een schoen op de vensterbank zetten, in de hoop op een traktatie. 

Er is veel veranderd in de manier waarop Kerstmis in IJsland wordt gevierd. De vervanging van kaarsen door elektriciteit heeft ons gebracht van een kleine gloed van brandende talg naar de veelkleurige kerstlichtextravaganza die we vandaag de dag zien. 

In de donkerste dagen van het jaar wil je al het licht dat je kunt krijgen. En Kerstmis in IJsland is echt een viering van het licht. 

Ontdek het zelf op een kerstreis naar IJsland. Wij van Icelandair kijken ernaar uit u aan boord te mogen verwelkomen.